Klare Taal – The Sandman

Mijn voorgaande Klare Taals handelden meestal over vrij recente reeksen die een vertaling verdienen. Niet zo vreemd want men heeft de neiging om te praten over wat op dat moment in de geest speelt, nietwaar? Edoch, wat met de echte klassiekers? Die uitten zich pas als klassieker als ze na een hele tijd nog steeds relevant zijn. En die hebben bijgevolg pas écht recht op een vertaling. Vandaar dat ik u vandaag voorstel aan “The Sandman”.

In een vorig stuk over “Hellblazer” had ik het al over het Amerikaanse succes van Alan Moore als stripscenarist en de daaruit volgende braindrain. Een slimme redactrice van DC Comics ging op zoek naar de meest getalenteerde Britten om voor de Amerikaanse markt te schrijven en lokte zo rond de overgang van de jaren tachtig naar de jaren negentig de meest getalenteerde schrijvers naar de nieuwe wereld.

Neil Gaiman en Dave McKean waren bij de allereerste lichting die over de grote plas aan de slag mochten. Deze twee heren hadden voordien al samengewerkt (Aan bijvoorbeeld “Violent Cases”, vertaald naar het Nederlands als “Gewelddadige gevallen” door uitgeverij Nona Arte) en hadden daarmee bewezen dat ze klaar waren voor het grote werk.

Ze kregen niet onmiddellijk de teugels van een eigen lopende reeks in handen maar moesten eerst een soort proef afleggen. Ze mochten een afgeronde reeks schrijven over een oud personage uit de stal van DC: Black Orchid. Bij de grote uitgeverijen is het bon ton om oude personages waar niets meer mee gebeurt van onder het stof te halen en nieuw leven in te blazen. Dat is makkelijker dan nieuwe te creëren waarvan ze, godbetert, misschien eigendomsrecht moeten delen met de uitvinders ervan.

Gaiman en McKean gaven Black Orchid, naar het goede voorbeeld van wat Alan Moore met Swamp Thing had gedaan, een goed uitgediept achtergrondverhaal en wisten in drie nummers dit personage te transformeren van een oubollige superheldin uit de jaren zeventig naar een moderne, ecologische en mythische figuur.

De strip was geliefd door lezers en critici en maakte dat de beide makers gebeiteld zaten bij DC. McKeans volgende opdracht als tekenaar was de geroemde Batman graphic novel “Arkham Asylum: A Serious House on Serious Earth” op scenario van Grant Morrison. Voor Gaiman had redactrice Karen Berger echter iets anders in petto.

Een ander personage dat stof lag te vergaren in de denkbeeldige kelders van DC was The Sandman. In de jaren dertig was dat een soort van gentlemen superheld die, gekleed in een fedora en gasmasker, criminelen te lijf ging met een pistool dat slaapgas spuit. In de jaren zeventig vonden Jack Kirby en Joe Simon het personage opnieuw uit als een echte superheld met masker en cape die in een soort droomdimensie woonde. Het personage van Gaiman draaide echter volledig anders uit…

De eerste aflevering van de reeks omspant al meteen een zeventigtal jaren. In de jaren 30 voert een occultist een ritueel uit en roept per ongeluk de heerser over de droomwereld, Morpheus, op. Morpheus brengt vervolgens zeventig jaar in stilzwijgen en gevangenschap door. Enkele van zijn spullen, een helm die ook de kroon is die zijn heerschappij over de droomwereld legitimeert, een edelsteen en een zakje met magisch zand, raken door de jaren heen verkocht en verloren. Wanneer hij weer vrij komt moet hij zijn koninkrijk weder op zien te bouwen en zijn spullen zien te traceren: ziedaar de eerste verhaallijn in de reeks.

In deze eerste afleveringen schippert Gaiman nog een beetje tussen de wereld der superhelden, waarvan zijn personage eigenlijk deel uitmaakt, en de meer postmoderne aanpak die hij later zal hanteren. Aangemoedigd door Karen Berger stuurt hij de reeks in de tweede verhaallijn steeds meer richting horror, fantasy en drama.

Gaiman voegt, naarmate de reeks vordert, een massa elementen toe aan de mythe van Dream, The Sandman. Hij blijkt bijvoorbeeld deel uit te maken van een pantheon: “The Endless”. Dat zijn zeven broers en zussen die, volgens het verhaal, even oud zijn als de concepten die ze belichamen. Ze zijn geen goden maar de verpersoonlijking van de ideeën en emoties die alle levende wezens sturen, een soort natuurkrachten van de psyche: Destiny, Death, Dream, Destruction, Desire, Despair en Delirium.

Het interessante aan deze wezens is dat zij helemaal doordrongen zijn van hun naam. Ze kunnen niet anders dan zich te gedragen naar hun titel. Dat neemt niet weg dat ze een persoonlijkheid hebben. De zeven worden soms op zeer verrassende wijze gepresenteert en behandelen elkaar zoals elke broer of zus elkaar behandelt: met liefde, met afgunst, … Met echte emoties quoi?

De populairste van The Endless bleek zelfs al vlug Death te zijn, geen geraamte met een zeis maar een jonge, hippe, intelligente en grappige gothgirl. In de achtste aflevering van de reeks, die vrijwel volledig bestaat uit een conversatie tussen Dream en Death, komt zij Dream een shot onder zijn kont geven omdat hij niet genoeg van het leven geniet.

Dit concept voegt enorm veel toe aan de reeks. Het geeft Gaiman een kapstok waaraan hij gelijk welke menselijke tragedie die hij wil behandelen kan ophangen. En dat is ook steeds zijn doel geweest: entertainende verhalen schrijven over de menselijke psyche. Gaiman gebruikt fantasy en horror om het te hebben over trauma’s, emoties, frustraties, kleine verdrietjes en ander menselijks. Gaiman schrijft niet enkel voor maar over ons. En dat is de grote kracht van de reeks geweest.

Gaiman is een fervent aanhanger van het postmodernisme en van zodra (ook voor hem) duidelijk werd dat hij aan een verhaal bezig was dat begint aan alle begin gooide hij alle remmen los. “The Sandman” wordt bevolkt door goden uit allerhande mythologieën, personages uit stukken van Shakespeare, historische figuren: het kan niet op. Dit gebeurt echter nooit gratuit en krijgt nooit de air van een geschiedenislesje. Ook wie niets van Lucifer of Oberon weet zal van deze reeks genieten.

Het gesprek dat Death met Dream voert in het achtste nummer van de reeks is ook de kiem van het tweede grote thema van “The Sandman”: de evolutie van Morpheus zelf. Al eeuwenlang gedraagt die zich als een gesloten, asociale heerser zonder eigen gevoelens. Zijn zeventig jaren in gevangenschap hebben daar initieel niet echt positief toe bijgedragen, maar dankzij zijn zus beseft Dream dat hij misschien wat meer van het leven en zijn omgeving moet genieten.

Dream probeert te veranderen. Hij wil oude fouten rechtzetten, de banden met oude bekenden opnieuw aanhalen. Die zoektocht vormt de rode draad doorheen de reeks. Zonder twijfel is dit één van de meest aangrijpende en levensechte karakterschetsen van een fictief personage die ik ooit gelezen heb. Zelfs al gaat het over de koning van dromenland.

De reeks heeft doorheen haar bestaan (vijfenzeventig afleveringen van 1989 tot 1996) zeer veel verschillende tekenaars gekend. Er was echter één constante: Dave McKean. McKean voorzag elk nummer van “The Sandman”, elke bundeling, elke omnibus van een fantastische cover. Dit deed hij niet enkel door te tekenen. McKean experimenteerde al zeer vlug met het gebruik van collages, foto’s en ander materiaal om tot een afgewerkt geheel te komen. Zijn innovatiedrift heeft van hem een veelgevraagd designer van platenhoezen en dergelijke meer gemaakt.

Na “The Sandman” heeft Gaiman nooit meer een langlopende stripreeks geschreven. Hij stortte zich eerder op romans en kinderboeken. Die werden vrijwel allemaal een succes. Gaiman heeft nadien wel nog strips geschreven maar, hoewel die steeds zeer goed geschreven en op zijn minst entertainend of aangrijpend waren, heeft hij op stripgebied nooit meer het niveau van “The Sandman” gehaald.

De reeks stond mee aan de wieg van de imprint “Vertigo”. Dat is een aparte uitgeverij onder de vleugels van DC, die zich richt op strips voor volwassenen. Vertigo werd in 1993 opgericht door Karen Berger. Enkele DC reeksen zoals “The Sandman”, “Swamp Thing” en “Hellblazer” werden overgeheveld naar Vertigo en waren als het ware de hoekstenen van deze nieuwe imprint.

“The Sandman” heeft talloze prijzen gewonnen, is in sommige studierichtingen aan gerenommeerde universiteiten verplichte literatuur, is het onderwerp van tal van studies en boeken, maar is vooral gewoon wat het is: één van de grootste klassiekers uit de Amerikaanse stripcultuur.

UPDATE: Onlangs werd bekend gemaakt dat Gaiman een prequel miniserie zal schrijven met tekeningen door J. H. Williams III.

Beschikbaarheid

De reeks bestaat uit vijfenzeventig afleveringen die in tien bundelingen werden uitgebracht. De bundelingen bestaan in softcover en hardcover en er kan een verschil zijn in extra’s zoals het voorwoord en dergelijke, afhankelijk van het jaar waarin deze uitgegeven werden.

• Preludes and Nocturnes (Nrs. 1–8)
• The Doll’s House (Nrs. 9–16)
• Dream Country (Nrs. 17–20)
• Season of Mists (Nrs. 21–28)
• A Game of You (Nrs. 32–37)
• Fables and Reflections (Nrs. 29–31, 38–40, 50, Sandman Special Nr. 1 en Vertigo Preview Nr. 1)
• Brief Lives (Nrs. 41–49)
• Worlds’ End (Nrs. 51–56)
• The Kindly Ones (Nrs. 57–69 en Vertigo Jam Nr. 1)
• The Wake (Nrs. 70–75)

Intussen werd de reeks ook uitgegeven als vier “Absolute Editions”. Dat is een concept van DC dat bestaat uit het uitgeven van hun beste reeksen in hardcover met slipcase, op kwalitatief hoogstaand papier en in een groter formaat.

Deze absolute editions hebben ook tonnen aan extra materiaal zoals schetsen, stukken script en dergelijke meer.

Voor deze edities werden de eerste achttien afleveringen van “The Sandman” opnieuw ingekleurd. Dat is een zegen want, eerlijk gezegd, was de originele inkleuring, naar vandaags technologische maatstaven, redelijk scabreus. (Zie de prent hieronder voor een vergelijking)

In latere uitgaven van de normale bundelingen werd deze nieuwe inkleuring ook gebruikt.

Er zijn tal van spin-offs en aparte verhalen van “The Sandman” die buiten de reeks vallen. In tegenstelling tot wat vaak gebeurt zijn deze echter van uitermate hoge kwaliteit.

Dat ligt vooral aan het soort contract dat Gaiman wist te onderhandelen met DC. Gaiman is eigenaar van de personages die hij gecreëerd heeft en beslist dus wat er met hen gebeurt. Elke uitgave die zijn personages gebruikt moet zijn zegen krijgen.

Vermeldenswaardig is dat het nooit eerder (en nooit nadien) gebeurd is dat een stripmaker een bestaand figuur van een uitgeverij revamped en er ook nog eens de eigenaar van is.

Voor het gemak geef ik enkel de door Gaiman zelf gepende strips mee.

Twee miniseries met Death in de hoofdrol, Verkrijgbaar als aparte softcover of hardcover of met tonnen aan extra’s als absolute edition:

• Death, The High cost of Living
• Death, The Time of Your Life

Volgende uitgaven zijn apart te verkrijgen als softcover of hardcover of allen samen als de vijfde Sandman absolute edition:

• Endless Nights: zeven kortverhalen over The Endless, telkens met een andere grootheid uit de Europese stripwereld als tekenaar: Dave McKean, P. Craig Russell, Milo Manara, Miguelanxo Prado, Barron Storey, Bill Sienkiewicz, Glenn Fabry en Frank Quitely)
• Midnight Theatre: een ontmoeting van Dream met de Sandman uit de jaren dertig.
• The Dream Hunters: een sprookje met Dream in een ondersteunende rol. Proza geïllustreerd door Yoshitaka Amano.
• The Dream Hunters: de stripadaptatie van het geïllustreerde proza.

Favoriete scène

Mijn echte favoriete scène bevat veel te veel spoilers dus geef ik u de scène mee die me deed beseffen hoeveel potentieel deze reeks had om groots, dramatisch en meeslepend te worden.

Ze komt uit aflevering vier. Dream is afgereisd naar de hel om daar de tijdens zijn afwezigheid verloren geraakte helm op te vorderen. Om de helm terug te krijgen moet hij met de huidige eigenaar een origineel duel aangaan met verregaande gevolgen voor de verliezer.

Deze scène komt uit de versie met originele kleuren en lijdt dus nog onder die eerder genoemde, eerlijk gezegd vrij afgrijselijke, oude inkleuring.

(Klik op de prenten voor een grotere versie)