Ingenieus

Fokke en Sukke zijn een Nederlandse eend en kanarie die zes dagen per week met de piemels bloot in NRC handelsblad verschijnen. Ze geven doorgaans commentaar op de actualiteit van die dag. In Nederland zijn deze vogels ongeveer de bekendste en best verkopende cartoonfiguren ooit. Ik heb indertijd al eens een bundel van ze doorgebladerd en toen konden ze me niet helemaal bekoren. De reden daarvoor was mijn gebrek aan kennis van de Nederlandse actualiteit. Ik begreep de meeste grappen gewoonweg niet. Nu komt Jean-Marc van Tol, één van de drie breinen achter Fokke & Sukke, aanzetten met een getekend ontstaan van Nederlands bekendste pluimvee. En dat boek begreep ik dan weer wel.

Deze prelude heeft een opbouw die de liefhebbers van een goed verhaal, maar eveneens de stripkenner op zoek naar achtergrondinfo, zal bekoren. De autobiografische strippagina’s worden immers afgewisseld met strips van vroeger, documentatiemateriaal en foto’s. Men zou kunnen vermoeden dat dit de flow van het verhaal verstoort, maar Van Tol weet alles naadloos en op natuurlijke wijze te integreren. Wordt er over een oude strip gepraat, dan volgen enkele pagina’s uit die strip en een compleet uitgetikt voorstel ter publicatie in een striptijdschrift. Van Tol doet dat op historisch correcte wijze. Zelfs de in groten getale aanwezige schrijffouten uit het originele document worden overgenomen. (andere doorlopende teksten zijn totaal foutloos, dus ik ga ervan uit dat dit de bedoeling was)

Dat deze zaken heel wat bijbrengen aan de leeservaring hoef ik u waarschijnlijk niet diets te maken, maar ik geef u toch enkele voorbeeldjes mee. Zo zien we van Tol, samen met John Reid en Bastiaan Geleijnse, Fokke & Sukke bedenken en op papier zetten, waarna die allereerste tekening ook gewoon in het boek afgeprint wordt.

Later in het boek is er sprake van langere Fokke & Sukke verhalen die ooit in het tijdschrift “Incognito” zijn verschenen. Wel, u krijgt daar meteen enkele voorbeelden van op uw reeds welgevulde bord gesmeten.

Het verhaal is uiteraard gekleurd door de kijk van de maker en van Tol is de eerste om dat zelf toe te geven. In een eindnoot maakt hij gewag van “ontspruiten aan de fantasie van de auteur” en een “eenzijdige kijk”. Toch kan je als lezer zeer vlot feit van fictie onderscheiden. Je voelt als het ware hoe van Tol dialogen of situaties opleukt om de vaart erin te houden. Dat heeft zijn effect en maakt dat het verhaal spannend en grappig blijft en, belangrijker: van Tol maakt daar geen misbruik van om zichzelf in het beste daglicht te stellen.

Meer nog dan dat: van Tol is kritisch voor zichzelf en durft zichzelf te kakken te zetten. Hij laat achterin het boek ook vrijwel alle bestaande personages hun commentaar op het boek geven. Een zet die de geloofwaardigheid van het boek alleen maar onderschrijft. En dat maakt het voor ons lezers ook een beter boek. Waarachtigheid leest immers vlotter weg.

De dagelijkse Fokke & Sukke cartoons in NRC Handelsblad worden in een vrij losse stijl getekend, of beter: Fokke & Sukke zelf worden dat, want als er nevenpersonages aan bod komen dan zijn die duidelijk gedetailleerder uitgewerkt. Dat heeft er waarschijnlijk al voor gezorgd dat van Tol wordt beschuldigd van “niet kunnen tekenen”. Ik zou kunnen uitleggen dat er een verschil is tussen stijl en techniek maar laat ik u maar gewoon aanraden om dit boek te lezen. Dat zal u waarschijnlijk ook kunnen overtuigen van ’s mans kunsten.

Van Tol gebruikt voor deze strip een nog lossere stijl dan voor zijn cartoons maar biedt tegengewicht door de achtergrond, het Amsterdam uit het begin van de jaren 90, heel veel ruimte te geven en  gedetailleerd uit te werken. Nog steeds in zijn losse stijl maar zelfs een oen kan zien dat dit geen prutswerk is.

Grappig genoeg zijn van Tols eerste pogingen tot het maken van strips, afgebeeld in dit boek,  in een stijl gemaakt die door de doorsnee lezer als kwalitatiever zal worden ervaren dan die van de dagelijkse Fokke & Sukke cartoons. Die eerdere stijl is immers strakker, commerciëler en conservatiever. De stripkenner zal met behulp van die oude strips dan weer zijn hart kunnen ophalen aan het in kaart brengen van de leercurve van van Tol op het gebied van het in beeld brengen van een verhaal en het aanwenden van het juiste ritme.

Dit boek is op alle vlakken een aanrader. Zelfs voor Belgen. Bovendien zijn de cartoons van Fokke & Sukke die in dit boek aan bod komen nog totaal apolitiek en handelen ze over het dagelijkse leven. Ze waren dus zelfs voor mij begrijpbaar en ik moet zeggen: Lollig!

Opkomst en ondergang van Fokke & Sukke – Deel 1: Prelude

Jean-Marc van Tol

Uitgeverij Catullus